Średniowiecze
Pierwszymi osadami powstałymi w obecnych granicach administracyjnych Warszawy były: Bródno (IX/X wiek), Kamion (II połowa XI wieku), Solec (XI wiek) i Jazdów (XIII wiek). Po zdobyciu i zniszczeniu w 1262 Jazdowa przez wojska Mendoga, książę płocki Bolesław II mazowiecki założył ok. 4 km na północ od Jazdowa nowy gród książęcy i nowe miasto (podgrodzie), które wspólnie nosiły nazwę Warszowa. Około 1300 nastąpiła lokacja miasta Stara Warszawa na prawie chełmińskim. Pierwsza wzmianka o Warszawie pochodzi z 23 kwietnia 1313, kiedy to miejscowość pojawiła się w tytulaturze książęcej Siemowita II. W 1339 Warszawa została wybrana na miejsce procesu polsko-krzyżackiego o Pomorze i Kujawy. W 1406 przeniesiono do Warszawy kolegiatę z Czerska, co potwierdziło powstanie tam centrum władzy świeckiej i duchownej. W 1408, w związku z dynamicznym rozwojem Starej Warszawy, na północ od miasta lokowano Nową Warszawę. Z 1427 pochodzą pierwsze udokumentowane wiadomości o Żydach mieszkających w Warszawie. W 1406 przeniesiono do Warszawy kolegiatę z Czerska, co potwierdziło powstanie tam centrum władzy świeckiej i duchownej.


XVI–XVIII wiek
W 1526, po śmierci księcia Janusza III, Księstwo Mazowieckie wraz z Warszawą zostało włączone do Korony Królestwa Polskiego. W 1527 roku Warszawa uzyskała przywilej de non tolerandis Judaeis. Uchwalona w 1559 ustawa sejmowa zezwoliła szlachcie na zakup nieruchomości w miastach, co zapoczątkowało rozwój jurydyk. W 1569 podczas sejmu walnego w Lublinie podjęto decyzję o stałym odbywaniu w Warszawie sejmów walnych Rzeczypospolitej. Była ona bardzo dogodnie położona w stosunku do stolic obydwu zjednoczonych państw, Krakowa i Wilna, u zbiegu szlaków handlowych, nad główną spławną rzeką Korony, którą łatwo można było dostać się do mającego bardzo duże znaczenie gospodarcze Gdańska. Istotną rolę odegrał także fakt, że miasto znajdowało się na Mazowszu, które stosunkowo niedawno zostało włączone do Korony i było postrzegane jako neutralne w relacjach polsko-litewskich. Jego kandydatura jako miejsca sejmów walnych była więc łatwiejsza do zaakceptowania przez Litwinów. Ogółem w Warszawie odbyło się 145 sejmów walnych (w Piotrkowie 38, w Krakowie 29, a w Grodnie 11). W 1573 oddano do użytku pierwszy stały most na Wiśle w Warszawie – most Zygmunta Augusta. Korzystne położenie geograficzne zadecydowało także o wyznaczeniu Warszawy jako miejsca elekcji królów. W 1573 na polach wsi Kamion pod Warszawą miała miejsce pierwsza wolna elekcja. W tym samym roku miała miejsce konfederacja warszawska w sprawie uprawomocnienia tolerancji religijnej w Rzeczypospolitej. W 1575 na polach podwarszawskiej wsi Wielka Wola odbyła się elekcja Anny Jagiellonki i Stefana Batorego. Od tego czasu Wielka Wola stała się stałym miejscem elekcji królów polskich. W Warszawie do końca życia rezydowała Anna Jagiellonka, dość często przebywali tam również królowie Zygmunt II August i Stefan Batory. Po pożarze Zamku na Wawelu, chcący znajdować się jak najbliżej Szwecji Zygmunt III Waza wybrał w 1596 Warszawę jako miejsce rezydencji królewskiej. Przeniesiono tam również z Krakowa urzędy centralne, tj. urząd marszałkowski, kanclerski i podskarbiński, które zostały umieszczone w rozbudowanym po 1598 na rozkaz króla Zamku Królewskim. Sam Zygmunt III Waza na stałe zamieszkał w Zamku w po powrocie z kampanii smoleńskiej w 1611. W ten sposób Warszawa, nazywana oficjalnie „miastem rezydencjonalnym Jego Królewskiej Mości”, stała się centralnym punktem wielkiego, wielonarodowościowego państwa, de facto jego stolicą



Widok Warszawy z około 1573 roku